Innlegg til Klassekampen
I fleire tiår har uansvarlege miljøorganisasjonar late seg bruke av økonomiske særinteresser for å få til ein energipolitikk som både skadar samfunnsøkonomien og naturmiljøet, og i tillegg er sterkt usosial. I boka «Min historie» som kom ut i fjor, tok Jens Stoltenberg eit sterkt oppgjer med dette «uvesenet»
Kraftintensiv industri er ei slik sterk gruppe, som før ga mange arbeidsplassar i distrikta. Eg har heile tida heia på denne industrien, spesielt aluminiumsindustrien. Dels fordi den er viktig i heimfylket mitt, Sogn og Fjordane, men også fordi aluminium etter mi meining er eit miljøvenlege og framtidsretta produkt.
Etter sterk modernisering og automatisering gjev aluminiumsproduksjonen no mange færre arbeidsplassar, men billeg og miljøvenleg kraft er blitt stadig viktigare. Derfor har bransjen blitt ekspertar på å skaffe seg kraft til spesielt gunstige prisar. Før syns eg at dette var ok, men det går ei grense - som no er passert.
Det starta med at industrien var med og heia fram den ordninga med såkalla «Grønne sertifikater», som er ei tåpeleg ordning for å subsidiere ulønsam kraftutbygging. Ordninga har ført til stor overproduksjon av kraft, og sterkt senka marknadsprisar, som den kraftintensiv industrien sjølvsagt tener på.
Dei som tapar på dette dei vanlege straumforbrukarane som får eit kraftig og aukande «påslag» på straumrekninga si, men dette vert sjeldan opplyst i den politiske debatten. Dei største taparane er likevel eigarane av vasskraftverka, som er staten, kommunar og fylkeskommunar. For eit par år sidan såg eg opplyst at de samla tapet for vasskrafteigarane var om lag 100 milliardar kroner! Det vert færre skular og sjukeheimar, og dårlegare kommunale tenester av slikt. Men det vert heller ikkje opplyst.
Men også EU er interessert i krafta vår, sidan dei sjølve er i ein dramatisk vanskeleg energisituasjon. Derfor har dei vedtatt å auke eigenproduksjonen av fornybar energi til 20 prosent av totalforbruket innan 2020. (Vi har lenge hatt over 50 prosent). Fordelinga av produksjonsauken på det einskilde medlemsland er utrekna etter spesiell formlar i EUs «Fornybardirektiv
Dette har også fått store konsekvensar for oss, sidan «Fornybardirektivet» frå 2011 vart ein del av EØS–avtalen. EU kravde at Norge skulle auke kraftproduksjonen slik at vi fekk ein fornybarandel på 75 prosent av det totale energiforbruket. (EU-landa fekk krav på langt under 50 prosent). Dette ville regjeringa sjølvsagt ikkje godta, og det vart harde forhandlingar. Tilslutt enda ein på 67,5 prosent. Men sjølv dette vil krevje ein krafteksport på om lag 17 milliardar kilowattimar i 2020, og låge marknadsprisar i Norge.
Miljørørsla og industrien ville at Norge skulle godta kravet frå EU! Det mest sære var at Norsk Industri, Naturvernforbundet med fleire kalla inn til pressekonferanse og argumenterte sterkt for at Norge måtte godta EU sitt krav – minst!
For å hindre at ny storproduksjon ikkje devaluerte vasskrafta vår enno meir, måtte eigarane sjå seg rundt etter avbøtande tiltak. Eitt var sjølvsagt å eksportere noko av overskotet til Storbritannia, for å få ein betre posisjon i forhandlingane med landa på kontinentet. Derfor planane om kraftkablar til England/Skottland.
I Klassekampen for 21. desember går dagleg leiar i Svenssonstiftelsen (som visstnok har med industri og kraft å gjere), Andreas C. Halse, sterkt mot bygging av straumkablar til utlandet. Han påstår at dette vil drive opp kraftprisane våre. Han seier at både miljørørsla, industrien, fagrørsla og norske forbrukarar er imot meir kablar. Kraftselskapa derimot, tenkjer ifølgje Halse berre på eiga botnlinje, og står åleine mot alle gode krefter.
For ein som har jobba i kraftbransjen i alle år, er det underleg å lese innlegget. Fordi det er så misvisande - på fleire plan.
Men ordninga har gitt industrien billegare kraft. Dei som får den økonomiske vinsten er eigarane av den kraftintensive industrien, som i all hovudsak er utanlandske kapitalistar. Det er litt rart at Halse syns at kommunar er mindre «verdige» til å ta ut overskot enn kapitalistane.
For eit par år sidan kom det ei analyse som fortalde at dei offentlege eigarane vasskraftverk i Norge har tapt om lag 100 milliardar kroner på innføring av «grønne sertifirkater» og den overproduksjon som det førte til. Det er derfor ikkje rart at dei vil prøve å selje unna ein del av kraftoverskotet i marknaden gjennom kablar til utlandet. Det som Halse kallar at «strømprisene vil bli drevet opp» er i røynda eit forsøk på å bøte litt på tapet dei er påført.
Halse har tydelegvis som mål er å låse kraftoverskotet varig fast i Norge, slik at industrien kan få enno lågare kraftprisar, i tillegg til dei andre fordelar dei har: særavtaler på langsiktige kraftkontrakter og sterk rabatt på nettleige. Dei slepp også å betale for dei «Grøne srtifikata» slik dei vanlege straumbrukarane må, no er det nesten 5 øre per kilowattime. Og dei slepp å betale «straffeskatten» på om lag 20 øre/kilowattime som vi andre må.
Halse skriv også om at dei potensielle og eksisterande arbeidsplassane i industrien er viktige. Det er eg einig i, men arbeidsplassane i kraftbransjen er ikkje mindre viktige. Og det er mange fleire av dei, om lag 20 000. Det er tre gonger så mange som i aluminiumsindustrien og langt fleire enn i heile metallindustrien.
Halse dreg fram at Naturvernforbundet og Turistforeningen støttar han, og brukar også omsynet til dei «alminnelige norske forbrukere» som argument for den politikken han vil ha. Det er bortimot frekt. Det er nemleg desse forbrukarane som treng eit forsvar mot ein politikk som desse miljøorganisasjonane har gått i spissen for!
Ikkje berre er det dei «alminnelige norske forbrukere» som åleine betalar for dei «grønne sertifikata», som den kraftintensive industrien tener stort på. Men dei tradisjonelle straumbrukarne må i tillegg betalar enorme og aukande statsavgifter på toppen av strømrekninga. I sum utgjer dett no bortimot 30 øre per kilowattime og over 10 milliardar kroner for året.
I transportsektoren vert elektrisitet rekna som så rein og bra at brukarane vert dynga ned med subsidier og andre støttetiltak. Brukt i hus og heim derimot! Her vert bruk av den same «vara» rekna som så skiten at ho vert straffa med ei skyhøg elavgift. Men folk flest veit ikkje om det, for dei får avgifta på straumrekninga. Og der er ho – etter ordre frå staten - gøymt under overskrifta «Nettleie».
Politikken er irrasjonell, sterkt usosial og urettferdig, og gir enorm ressurssløsing. Men dette er ikkje framme i offentleg debatt. Politikken får derfor halde fram år etter år.
Denne miljøpolitiske dobbeltmoralen har lenge vore ein viktig del av fleire miljøorganisasjonar sin miljøprofil, med Norges Naturvernforbund i spissen. Men korleis har dei greidd å få landet til å spore så fullstendig av? Vi må gå nokre år attende.
I førtiårsperioden 1960–2000 var «miljøvern» her i landet det same som kamp mot vasskraft og elektrisitet. Dette tunnelsynet hos Naturvernforbundet og eit sterkt aukande statleg miljøbyråkrati, førte til at elektrisitet til vanleg forbruk vart sett på som så skadeleg at det vart straffa med ei høg avgift til staten, elavgifta. «Miljøpartia» Venstre og SV, har heile tida pressa på for å auke denne. Dei hevda at dette var ei miljøavgift.
I denne perioden dekka oljen om lag halvparten av energiforbruket i landet. Men dette var ikkje med i den «energidebatten» som miljøorganisasjonane og miljøpartia ville ha. Dei greidde å avgrense debatten til vasskraft og elektrisitet. Dei hadde god hjelp frå mellom anna petroleumsnæringa, som hadde stor interesse av å halde oppe olja si sterke stilling til oppvarming. Dei hadde også ei viss hjelp frå den kraftintensive industrien som var interessert i at kraftprisen til «alminnelig forbruk» gjekk opp, for å få forbruket ned. Det var ein underleg allianse!